Đặt vấn đề

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng như hiện nay, việc phát triển doanh nghiệp khoa học và công nghệ (KH&CN) ngày càng được khuyến khích, quan tâm và hỗ trợ từ phía chính quyền các cấp. Bên cạnh đó, doanh nghiệp KH&CN còn được hưởng nhiều ưu đãi như: được tài trợ, cho vay với lãi suất ưu đãi, hỗ trợ lãi suất vay, bảo lãnh để vay vốn; được hưởng chính sách ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp, miễn lệ phí trước bạ khi đăng ký quyền sử dụng đất; được ưu tiên thuê đất, cơ sở hạ tầng trong khu công nghiệp, khu chế xuất, khu kinh tế, khu công nghệ cao; được hưởng chính sách ưu đãi về tín dụng đầu tư của nhiều Ngân hàng;…

Trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, Đảng ta luôn nhất quán xác định KH&CN là quốc sách hàng đầu, là động lực quan trọng thúc đẩy đất nước phát triển nhanh và bền vững. Đại hội XIII của Đảng tiếp tục nhấn mạnh yêu cầu phát triển KH&CN và đổi mới sáng tạo, coi đó là một trong những đột phá chiến lược của đất nước. Nhờ đó, đất nước ta trong những năm qua đã đạt được nhiều thành tựu to lớn với tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, quy mô ngày càng lớn mạnh. Xuất khẩu tăng trưởng nhanh và bền vững, trong đó tỷ trọng giá trị xuất khẩu sản phẩm công nghệ cao tăng từ 19% năm 2010 lên 50% chỉ tính đến năm 2020. Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, khoa học, công nghệ đóng góp trên 30% giá trị gia tăng trong sản xuất nông nghiệp, 38% trong sản xuất giống cây trồng, vật nuôi, góp phần tăng giá trị xuất khẩu nông sản đạt 53 tỷ USD trong năm 2023.

Ảnh minh họa

Nỗ lực của chính quyền

Hệ thống cơ chế, chính sách được ngành KH&CN tỉnh Nghệ An quan tâm, tham mưu để có đầy đủ cơ sở pháp lý đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả hoạt động, góp phần tích cực vào phát triển kinh tế xã hội của tỉnh, cụ thể: Nghị quyết 19/2023/NQ-HĐND ngày 07/12/2023 của Hội đồng nhân dân tỉnh quy định về mức chi NSNN cho một số hoạt động KH&CN trên địa bàn tỉnh; Nghị quyết 74/NQ-HĐND ngày 07/12/2023 ban hành danh mục dịch vụ sự nghiệp công sử dụng ngân sách nhà nước thuộc lĩnh vực KH&CN trên địa bàn tỉnh.

Tỉnh Nghệ An cũng đã triển khai một số chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp, nông thôn trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2022 – 2025 và được triển khai trên địa bàn 12 huyện, thành thị với tổng kinh phí thực hiện 5 tỷ đồng. Các chính sách đó đã kịp thời hỗ trợ cho người dân, góp phần tạo ra các sản phẩm nông nghiệp đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Ngày 18/7/2023, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 39-NQ/TW, về việc xây dựng và phát triển tỉnh Nghệ An đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Điều này mở ra cơ hội lớn cho Nghệ An trong việc trở thành điểm đến của các doanh nghiệp khởi nghiệp, thu hút nhân lực chất lượng cao và mở rộng mạng lưới liên kết với các tổ chức khoa học, công nghệ trong nước và quốc tế.

Thực trạng chung của doanh nghiệp khoa học và công nghệ

Tính lũy kế cho đến nay, cả nước có khoảng 2 triệu doanh nghiệp đăng ký thành lập với khoảng 1 triệu doanh nghiệp đang hoạt động. Cho đến thời điểm này, số lượng doanh nghiệp được cấp Giấy chứng nhận doanh nghiệp KH&CN là hơn 800 trên tổng số 3.000 doanh nghiệp đủ điều kiện. Trong khi Chiến lược phát triển KH&CN giai đoạn 2011 – 2020 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt kèm theo Quyết định số 418/QĐ-TTg ngày 11/4/2012 đặt ra mục tiêu đến năm 2020, Việt Nam sẽ có từ 5.000 doanh nghiệp KH&CN trở lên. So với cộng đồng doanh nghiệp đang phát triển như vũ bão hiện nay thì đây là con số quá nhỏ bé và cách rất xa mục tiêu đã đặt ra. Và để thúc đẩy doanh nghiệp ứng dụng khoa học công nghệ, tháng 2/2019, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 13/2019/NĐ-CP, trong đó hàng loạt chính sách ưu đãi cho doanh nghiệp KH&CN, như: Miễn, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp; ưu đãi tín dụng…

Tiếp đó, ngày 11/5/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chiến lược phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030, khẳng định vai trò của lĩnh vực này trong 10 năm tới là bước đột phá chiến lược, mang ý nghĩa quyết định tạo sự bứt phá, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Tuy nhiên, cho đến nay, việc phát triển doanh nghiệp KH&CN ở nước ta vẫn tiếp tục gặp không ít khó khăn, vướng mắc cả về số lượng, chất lượng cùng một số rào cản pháp luật khác. Thực trạng này đòi hỏi Nhà nước cần quan tâm hơn nữa đến chính sách dành cho sự phát triển doanh nghiệp KH&CN, cơ sở pháp lý, nguồn lực phát triển cũng như định hướng khởi nghiệp cho loại hình doanh nghiệp này,… trong thời gian tới.

Nguyên nhân thì có nhiều, nhưng một phần cũng từ chính bản thân các doanh nghiệp, rồi đến cơ chế, chính sách và những điều kiện khách quan khác. Mặc dù Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ cho doanh nghiệp trong lĩnh vực KH&CN như đã nói trên, trong đó phải kể đến các quỹ như Quỹ Phát triển KH&CN quốc gia và Quỹ Đổi mới Công nghệ quốc gia; nhưng trong thực tế, nhiều doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận các nguồn hỗ trợ này do chưa đủ các tiêu chuẩn cần thiết. Nhiều doanh nghiệp có quy mô nhỏ, nguồn lực tài chính yếu, công nghệ lạc hậu, kỹ năng quản trị yếu kém,… Hơn nữa, quá trình tổ chức thực hiện nhằm mang lại hiệu quả cho doanh nghiệp, chính quyền các cấp cũng còn nhiều vướng mắc, lúng túng.

Ảnh minh họa 

Hiện tại, Nghệ An có 15 doanh nghiệp KH&CN đang hoạt động. So với hơn 15.000 doanh nghiệp đang hoạt động của tỉnh và hơn 800 doanh nghiệp KH&CN của cả nước thì đây là một con số vô cùng khiêm tốn. Các doanh nghiệp này đang gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận nguồn tài chính để đầu tư vào công nghệ, tìm kiếm nguồn nhân lực có trình độ cao, tiếp cận đất đai, phát triển thị trường đầu ra cho các sản phẩm... có những doanh nghiệp thậm chí còn chưa chưa xem trọng KH&CN là nền tảng cốt lỗi trong kinh doanh.

Công ty TNHH Khoa học và Công nghệ Vĩnh Hòa là một doanh nghiệp chuyên nghiên cứu giống lúa mới, chọn tạo khảo nghiệm xây dựng quy trình chăm bón lúa; sản xuất kinh doanh giống lúa chất lượng cao và hợp đồng bao tiêu, thu mua chế biến ra sản phẩm mới lúa hàng hóa chất lượng cao. Ông Phan Văn Hòa – Giám đốc Công ty cho biết, nhiều giống lúa thảo dược Vĩnh Hòa 1, 2, 3 đã được cấp văn bằng bảo hộ giống cùng với nhiều phần thưởng Cúp vàng sản phẩm dịch vụ xuất sắc năm 2008 và năm 2009, Cúp vàng doanh nhân doanh nghiệp, Cúp Bông sen sáng tạo khoa học và công nghệ tỉnh Nghệ An, Huân chương Lao động hạng Ba do Chủ tịch nước trao tặng năm 2016… Bên cạnh những khó khăn về máy móc, thiết bị, công nghệ, marketing, năng lực quản lý thì vốn là một vấn đề rất nan giải không những cho doanh nghiệp ông mà ở hầu hết các doanh nghiệp KH&CN. Để cho các doanh nghiệp tồn tại và phát triển, tỉnh Nghệ An cần có các chính sách, cơ chế hợp lý hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp chuyên về KH&CN nhằm thúc đẩy họ nghiên cứu, ứng dụng và phát triển, tạo ra nhiều sản phẩm cho xã hội, cho người tiêu dùng. “Mặc dù doanh nghiệp nhận được một số hỗ trợ, ưu đãi từ phía Nhà nước, song không ít trong đó quy trình tiếp cận các quỹ và chính sách ưu đãi vẫn còn khá phức tạp nên nhiều doanh nghiệp không mặn mà việc trở thành doanh nghiệp KH&CN. Trong khi tỉnh Nghệ An đâu có nhiều doanh nhiệp trong lĩnh vực này”, ông Phan Văn Hòa chia sẻ.

Ông Nguyễn Danh Nhân – Giám đốc Công ty Cổ phần Nông nghiệp miền Trung, là một doanh nghiệp KH&CN chuyên xử lý hạt giống để nhân giống cho biết, chính quyền hình như đang quan tâm chủ yếu đến các doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp Nhà nước, doanh nghiệp FDI. Còn các doanh nghiệp nhỏ và vừa còn vướng nhiều thủ tục về hành chính như giấy phép con, thậm chí là thái độ ứng xử của một bộ phận công chức chính quyền. Trong đó, tiếp cận đất đai vướng quá nhiều thủ tục. Về vấn đề vốn, doanh nghiệp vay từ Ngân hàng thương mại và phải dùng tài sản cá nhân để thế chấp và không tiếp cận được vốn vay từ Ngân hang chính sách. Trước tình hình khó khăn và vướng mắc đó, ông Nhân đề nghị, cán bộ chính quyền cần chuyên nghiệp hơn trong chuyên môn và cập nhật thường xuyên các văn bản pháp luật mới để hỗ trợ doanh nghiệp một cách thuận tiện nhất. “Đơn cử, một số Nghị định Chính phủ khi ban hành đã lấy ý kiến các Bộ, ngành và VCCI, nhưng cán bộ chuyên môn lại nhìn nhận vấn đề theo ngành dọc mình phụ trách và cho rằng, với doanh nghiệp thì Nghị định này khó áp dụng. Bên cạnh đó, không ít cán bộ Nhà nước còn sợ sai, sợ quy trách nhiệm”, ông Nhân chia sẻ.

Đánh giá về những khó khăn mà Công ty Cổ phần Dược liệu Pù Mát đang phải đối mặt, một đại diện của Công ty cho biết, khó khăn thì rất nhiều, nhưng khó khăn nhất vẫn là đất đai và vốn. Đất để làm khi thực nghiệm, khu nghiên cứu, khu làm giống, xây dựng nhà máy để sản xuất sản phẩm từ kết quả nghiên cứu khoa học công nghệ. Gần đây, mặc dù chính quyền đã rất nỗ lực nhưng trên thực tế doanh nghiệp không vay được vì… không có vốn. Vậy nên, Nhà nước cần phải có những chính sách rất cụ thể về thuê đất cũng như chính sách vay vốn, trong đó có chính sách ưu tiên để doanh nghiệp KH&CN được tham gia vào các Chương trình dự án và các hoạt động chuyển giao công nghệ cấp Bộ.

Giải pháp và kiến nghị

Theo ý kiến của một số doanh nghiệp KH&CN, Chiến lược phát triển doanh nghiệp KH&CN được đề ra trước năm 2010, chính vì thế, việc triển khai được thực hiện theo Luật KH&CN cũ. Đến năm 2013, Luật KH&CN sửa đổi, theo đó nhiều tiêu chí về doanh nghiệp KH&CN khác so với Luật KH&CN trước đây. Do đó, Bộ KH&CN đã thay đổi tiêu chí công nhận doanh nghiệp KH&CN cho phù hợp với Luật năm 2013. Đó cũng là một trong nhiều lý do việc phát triển các doanh nghiệp KH&CN chưa đạt như kỳ vọng. Được biết, hiện tại Bộ KH&CN đang lập đề xuất xây dựng Luật sửa đổi Luật KH&CN; nghiên cứu, hoàn thiện và đề xuất sửa đổi các quy định của Luật KH&CN với nhiều điểm mới, đột phá, thể hiện được kỳ vọng “lột xác” để trở thành một công cụ hữu hiệu, hành lang pháp lý quan trọng thúc đẩy mạnh mẽ khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo trong thời gian tới cũng như làm cơ sở cho việc hình thành và phát triển doanh nghiệp trong lĩnh vực này.

Ảnh minh họa

Tuy nhiên, trước khi có Luật KH&CN mới ra đời, trên cơ sở thực tiễn cùng với muôn vàn khó khăn và vướng mắc, nhiều doanh nghiệp KH&CN đề xuất một số giải pháp và kiến nghị sau:

Một là, tiếp tục rà soát, hoàn thiện cơ chế, chính sách tạo sự đồng bộ đảm bảo tính hiệu lực và hiệu quả trong thực thi; đơn giản hóa các thủ tục hành chính trong quá trình cấp chứng nhận doanh nghiệp KH&CN và tháo gỡ các điểm nghẽn, hỗ trợ doanh nghiệp thụ hưởng các chính sách ưu đãi, hỗ trợ của Nhà nước một cách kịp thời. Tạo mọi điều kiện cho các doanh nghiệp KH&CN tiếp cận được nguồn vốn vay ưu đãi để thực hiện các dự án nghiên cứu, đổi mới công nghệ từ Quỹ Phát triển Khoa học công nghệ Quốc gia và Quỹ Đổi mới công nghệ Quốc gia.

Hai là, phối hợp với VCCI và các Hiệp hội Doanh nghiệp tổ chức đối thoại để giải quyết khó khăn, vướng mắc; tăng cường các biện pháp tuyên truyền, phổ biến các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước nhằm tạo động lực, thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp sáng tạo, tinh thần nghiên cứu và phát triển KH&CN ứng dụng trong sản xuất, kinh doanh. 

Ba là, cần nâng cao nhận thức của các cấp ủy đảng, chính quyền về thực hiện chủ trương KH&CN như là quốc sách hàng đầu theo tinh thần các Nghị quyết của Đảng; tăng cường vai trò, trách nhiệm của cơ quan, tổ chức trong xây dựng cơ chế quản lý, tạo môi trường thuận lợi thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư phát triển KH&CN, đổi mới sáng tạo.

Cuối cùng là, Sở KH&CN tỉnh Nghệ An quan tâm hỗ trợ hơn nữa các doanh nghiệp KH&CN trong ứng dụng đổi mới công nghệ tiên tiến vào sản xuất kinh doanh, nâng cao năng suất, chất lượng và khả năng cạnh tranh; phát triển thị trường, tìm đầu ra cho sản phẩm…, qua đó giúp doanh nghiệp KH&CN phát triển, đóng góp được nhiều hơn cho sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh nhà./.

PHAN DUY HÙNG (Chi nhánh VCCI Nghệ An – Hà Tĩnh – Quảng Bình)