Hành lang pháp lý quản lý thuế TMĐT còn nhiều chế độ

Hiện hành, các quy định pháp luật về thuế trong lĩnh vực TMĐT được điều chỉnh bởi Luật Quản lý thuế số 38/2019/QH14. Cụ thể, Luật Quản lý thuế năm 2019 đã bổ sung quy định về kê khai, phụ trách hoạt động kinh doanh TMĐT, kinh doanh dựa trên nền tảng số và các dịch vụ khác được thực hiện bởi nhà cung cấp nước ngoài không có cơ sở thường xuyên tại Việt Nam. Trên cơ sở quy định của Luật Quản lý thuế, Nghị định số 126/2020/ND-CP đã quy định chi tiết một số nội dung cụ thể có liên quan đến quản lý thuế hoạt động kinh doanh TMĐT của tổ chức, cá nhân.

Theo đó, trường hợp tổ chức hợp tác kinh doanh với cá nhân (trong mọi lĩnh vực bao gồm cả TMĐT) thì cá nhân không trực tiếp khai thuế mà tổ chức hợp tác có trách nhiệm kê khai thuế VAT cho toàn bộ doanh thu hoạt động hợp tác kinh doanh theo quy định của pháp luật về thuế và quản lý thuế, không phân biệt công thức phân chia kết quả hoạt động kinh doanh hợp lý, đồng thời khai thay và nộp thuế TNCN cho cá nhân hợp tác kinh doanh . Bên bờ đó, Nghị định số 91/2022/ND-CP cũng quy định chủ sở hữu sàn TMĐT có trách nhiệm cung cấp đầy đủ, chính xác và hạn chế thông tin của thương nhân, tổ chức, cá nhân có tiến hành một một phần hoặc toàn bộ quy trình mua bán hàng hóa, dịch vụ trên sàn giao dịch TMĐT cho cơ quan thuế. Điều này có nghĩa là sàn TMĐT chỉ có trách nhiệm cung cấp thông tin sản xuất hóa đơn trên sàn TMĐT cho cơ quan chức năng mà không có nghĩa vụ nộp thuế thay người bán. Ngoài ra, Nghị định số 125/2020/ND-CP cũng quy định, if vi phạm về thời hạn đăng ký thuế (quá thời hạn quy định) thì tổ chức, cá nhân kinh doanh sẽ bị xử lý từ 1 triệu đồng 10 triệu đồng; Tax khai báo hồ sơ quá thời hạn bị xử lý từ 2 triệu đồng đến 25 triệu đồng. Trường hợp hộ, cá nhân kinh doanh trên sàn TMĐT không giải phóng hồ sơ đăng ký thuế; không hoàn thuế sơ khai hoặc giảm thuế sơ khai sau 90 ngày, kể từ ngày hết hạn nộp thuế sơ khai thì bị phạt tiền từ 1 đến 3 lần số thuế trốn. Trường hợp trốn thuế với số tiền từ 100 triệu đồng đến dưới 300 triệu đồng, hoặc dưới 100 triệu đồng nhưng đã bị xử lý phạt vi phạm hành chính về hành vi trốn thuế thì phải được truy cứu trách nhiệm về tội phạm trốn thuế theo Điều 200 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017). Những quy định này đã và đang tạo điều kiện thuận lợi cho công tác quản lý thuế đối với hoạt động TMĐT, đồng thời đảm bảo tính công bằng và minh bạch trong công việc đóng góp nghĩa vụ thuế vào NSNN.

Mặc dù vậy, qua nghiên cứu đã cho thấy, các quy định về quản lý thuế đối với hoạt động TMĐT vẫn có những chế độ hạn chế. Do nhiều tổ chức, cá nhân kinh doanh TMĐT tại Việt Nam không tiến hành đăng ký kinh doanh, nên cơ quan nhà nước khó theo dõi, quản lý, xác định đối tượng, nhất là đối với loại hình quảng cáo trực tuyến, bán hàng qua mạng xã hội (như thông qua Google, Facebook, Zalo...). Trong đó, các hành vi mà DN vi phạm thường là không kê khai hoặc kê khai sai, không đủ doanh thu thuế GTGT; không kê khai thuế nhà thầu đối với dịch vụ của một số công ty đa quốc gia có phát sinh ở Việt Nam. Chưa kể, trong khi hoạt động bán hàng trực tuyến qua mạng xã hội của các tổ chức, cá nhân đang phát nhanh, thì cơ quan quản lý lại thiếu chế độ để tiến hành thu thuế kinh doanh khi phát sinh giao dịch.

Cùng với đó, hoạt động TMĐT chưa có trong danh mục ngành nghề kinh doanh dẫn đến khó khăn trong việc xác định bản chất, loại hình để đánh thuế, trong khi thực tế xuất hiện nhiều cá nhân thực hiện giao dịch dịch mua-bán tiền “ảo”, chuyển nhượng các sản phẩm “ảo” trong game hay cho thuê ứng dụng để đặt quảng cáo trực tuyến có doanh thu lên đến hàng tỷ lệ đồng, thậm chí chí hàng tỷ lệ đồng nhưng không kê khai , nộp đủ thuế.

Ngoài ra, mặc dù Thông tư số 100/2021/TT-BTC yêu cầu chủ sở hữu sàn giao dịch TMĐT thực hiện công việc khai thuế thay, nộp thuế thay cho cá nhân dựa trên ủy quyền theo quy định của pháp luật dân sự. Song, thực tế không có ít trường hợp không tự khai ủy quyền, kê khai, nộp thuế thay thế mà chỉ cung cấp thông tin cho cơ quan thuế khi có yêu cầu, từ đó tạo ra thời gian để một số cá nhân kinh doanh trên các cách TMĐT lợi ích trốn thuế. Thêm vào đó, Thông số 100/2021/TT-BTC cũng chưa được xác định rõ về nội dung thông tin phải cung cấp, biểu thức và tần số cung cấp thông tin cho cơ chế thuế của các sàn giao dịch TMĐT. Luật Giao dịch điện tử năm 2023 và các văn bản dưới luật quy định về quản lý trang web cũng chưa có chế độ bắt buộc các công ty có trang web bán hàng, các trang mạng xã hội phải đăng ký trên sàn giao dịch điện tử và các trang mạng xã hội nếu không đăng ký với Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công thương). Điều này cho thấy, việc thiếu quy định pháp lý giải phóng trách nhiệm của DN cung cấp dịch vụ trên mạng không gian lận đã không gây thất bại về thuế cho NSNN mà vẫn tạo ra sự bất bình đẳng trong quản lý thuế giữa loại hình kinh doanh truyền thống và TMĐT.

Đề xuất hoàn thiện công việc quản lý thuế TMĐT

Trước thực trạng trên, để thực hiện tốt công tác quản lý và thu thuế TMĐT trong bối cảnh nền kinh tế số, tác giả đề xuất phát triển khai một số biện pháp sau:

Một là, củng cố căn cứ pháp lý. Cần sửa đổi và hoàn thiện các luật liên quan như Luật Thuế VAT, Luật Thuế TNCN, Luật Quản lý thuế… theo hướng có điều chỉnh rõ ràng và chi tiết để áp dụng nguyên tắc thu thuế VAT tại nguồn trong hoạt động động TMĐT. Việc này sẽ giúp tạo ra một khung pháp lý mạnh mẽ, cung cấp hướng dẫn rõ ràng cho các DN và người dùng về các nghĩa vụ thuế khi tham gia vào TMĐT.

Hai là, xây dựng cơ chế thu thập và xử lý tín hiệu hữu ích. Để làm được điều này cơ quan thuế cần phải có nghiên cứu rất kỹ lưỡng về xu hướng phát triển trong hiện tại và tương lai của TMĐT để lựa chọn kênh thu thập thông tin có hiệu quả cao. Bên cạnh đó cần có sự phân phối hợp lý với các cơ quan, ban, ngành liên quan như Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Công thương, Ngân hàng Nhà nước, Cục An ninh mạng và Bộ Công an... để có có thể thu thập các thông tin mang tính chất đa chiều. Điều này giúp đảm bảo rằng thông tin về thu nhập và tiêu dùng từ các nền tảng TMĐT được kiểm soát và quản lý một cách hiệu quả, từ đó tạo cơ sở chắc chắn cho thu ngân sách và ngăn chặn các hành vi trốn thuế.

Ba là, hoàn thiện cấu hình cơ sở của bộ máy quản lý thuế (nhất là đối với TMĐT), đảm bảo phân bổ nguồn năng lượng tối ưu hơn để nâng cao hiệu quả quản lý của cơ sở thuế trong lĩnh vực TMĐT. Có thể nghiên cứu thành lập một đơn vị chuyên trách để quản lý thuế đối với hoạt động TMĐT. Bên cạnh đó, cần tăng cường công tác đào tạo, huấn luyện về các hình thức kinh doanh TMĐT, các kỹ năng đặc biệt cho cán bộ kỹ năng thanh tra, kiểm tra máy tính, phương pháp thu thập, truy dấu dấu vết giao dịch, phân tích và khôi phục dữ liệu kinh doanh của DN nhắm vào người nhận thuế không đóng góp, phục vụ thanh tra, kiểm tra người nộp thuế.

Tài liệu tham khảo

- “Kinh tế số, thương mại điện tử đã len lỏi vào mọi ngóc ngách của cuộc sống”, đăng trên https://baodautu.vn/kinh-te-so-thuong-mai-dien-tu-da-len- loi-vao-moi-ngoc-ngach-cua-cuoc-song-d222378.html truy cập ngày 15/10/2024
- “Thực trạng và giải pháp phát triển kinh tế số tại Việt Nam”, đăng trên https://kinhtetrunguong.vn/web/guest/nghien-cuu-trao-doi/thuc-trang-va-giai-phap-phat-trien-kinh-te-so-tai-viet-nam.html , truy cập 30/10/2024
- “Quản lý thuế đối với thương mại điện tử - Nhìn từ kinh nghiệm của thế giới”, đăng trên https://mof.gov.vn/webcenter/portal/vclvcstc/pages_r/l/chi-tiet-tin?dDocName=MOFUCM140490 truy cập ngày 11/1/2024
- Lê Thị Thùy Linh (2018), Quản lý thuế đối với thương mại điện tử tại Việt Nam, Thực trạng và giải pháp, Tạp chí Tài chính chính (tháng 4/2018);
- Trần Anh Thư, Lương Thị Minh Phương (2018), Phát triển thương mại điện tử ở Việt Nam trong bối cảnh kinh tế số, Tạp chí Tài chính chính (tháng 4/2018);

Lương Thị Linh Chi - Giảng viên Khoa Luật, Trường Đại học Mở Hà Nội
Nguyễn Hồng Hạnh - Sinh viên Khoa Luật, Trường Đại học Mở Hà Nội